James Ensor was componist, schrijver en een Belgische kunstschilder van het symbolisme. Hij wordt algemeen erkend als de vernieuwer van de moderne kunst in België. James Ensor stierf op 19 november 1949.
Bijzonder, cultuur, Historiek, Locatie, Rouw
Tekst © Laura Lemahieu
James Ensor stierf op 19 november 1949. Niet enkel hield hij zich bezig met het componeren van muziek maar was hij ook actief als schrijver. Toch kennen de meeste mensen hem vooral als schilder. Al snel groeide hij uit tot één van de belangrijkste Belgische symbolisten en werd dan ook terecht gezien als de belangrijkste vernieuwer van de moderne kunst in België.
In de Vlaamse kuststad Oostende werd op 13 april 1860 James Sidney Edouard Ensor geboren. Zijn Britse vader James Frederic Ensor was een ingenieur. De moeder van Ensor, Maria Catherina Haegheman, was afkomstig uit Oostende en baatte een klein winkeltje uit met souvenirs en carnavalsartikelen. Niet lang na de geboorte van zijn zoon vertrok de vader van Ensor naar de Verenigde Staten, in de hoop daar veel geld te kunnen verdienen. De American Dream van James Frederic Ensor spatte als snel uit elkaar waardoor hij noodgedwongen (zonder geld) diende terug te keren naar België. Om deze mislukking te verwerken, greep hij dan ook veelvuldig naar de fles. In Oostende werd de vaak beschonken vader van Ensor dan ook uitgelachen door de plaatselijke bevolking. Ensor verloor zijn vader op 27-jarige leeftijd en zal sindsdien enorm minachtend zijn tegenover de maatschappij, die zijn vader vernederd en uitgesloten had, in zijn schilderijen.
Passie voor tekenen en schilderen
De jonge Ensor liep school aan het Onze-Lieve-Vrouwecollege in Oostende. Al snel ontdekte hij zijn passie voor tekenen en schilderen en het duurde dan ook niet lang voor hij teken- en schilderlessen zou volgen. In 1876 schreef Ensor zich in aan de Oostendse Academie voor Schone Kunsten waar hij uiteindelijk zijn eerste werken over het strand en polderlandschappen zal schilderen zoals het schilderij ‘Gezicht op Mariakerke’.
Gezicht op Mariakerke
© Vlaamse Kunstcollectie
Een jaar later schreef Ensor zich in aan het de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Brussel, waar hij uiteindelijk drie jaar zal blijven. Zijn passage aan de academie was niet bepaald een succes: hij had het vaak aan de stok met leerkrachten, kreeg pas de zevende prijs voor het tekenen naar het klassieke model en een tiende prijs voor het schilderen van natuur. Uiteindelijk keert hij terug naar zijn vertrouwde thuishaven waar hij, boven op zolder in zijn ouderlijk huis, zijn eerste atelier zal inrichten.
Les Vingts
Begin jaren 1880 sloot Ensor zich aan bij de kunstgroep L’Essor en nam ook deel aan enkele tentoonstellingen van deze groep. Zijn werken kregen echter heel wat kritiek, zowel van L’Essor als van de kunstwereld in het algemeen. Een paar jaar later richt de Brusselse jurist Octave Maus de kunstenaarsgroep Les Vingts op. Deze groep zou later uitgroeien tot een gezelschap van Belgische schilders die als doel hebben de kunstwereld te vernieuwen. James Ensor behoorde tot één van de stichters van Les Vingts en zal op hun eerste expositie zes van zijn werken tentoonstellen. Wanneer Ensor 25 jaar wordt, heeft hij te kampen met darmklachten. Dit zorgde ervoor dat de kunstschilder obsessief bezig was met zijn gezondheid. Ensor kon hiervoor op weinig begrip rekenen bij zijn collega’s van Les Vingts die zijn angsten en bezorgdheden alles behalve snapten.
Kritiek op de samenleving
Ensor begon in 1888 aan zijn meest bekendste werk ‘De intrede van Christus in Brussel in 1889’. Op het schilderij wordt Christus op een ezel afgebeeld die begeleid wordt door een juichende menigte en een fanfare. Vooraan zijn er enkele belangrijke personen te vinden waarmee Ensor de spot drijft. Dit doet hij door ze af te beelden met maskers of in bepaalde kostuums zoals een bisschop als tamboer-maître of de burgemeester in een clownskostuum. In dit schilderij steekt Ensor de draak met de maatschappij in zijn geheel maar vooral met de welgestelde klasse. Ook de plaats waar het verhaal zich afspeelt, Brussel, is niet toevallig. Ensor koos die stad omdat hij net daar te maken kreeg met enorm veel kritiek en tegenslagen. De kunstschilder wou zijn werk tentoonstellen op het salon van Les Vingts, maar dit werd door de kunstgroep afgewezen. Vandaag de dag wordt het werk tentoongesteld in het J. Paul Getty Museum in Los Angeles.
De intrede van Christus in Brussel in 1889
© J. Paul Getty Museum
Naarmate Ensor zich alsmaar meer afgewezen voelde door de maatschappij, door de vele kritiek die hij kreeg in zijn loopbaan als kunstschilder, begon hij meer en meer gebruik te maken van beladen elementen die de samenleving voor schut zette zoals maskers (waarvoor hij vooral inspiratie haalde uit het winkeltje van zijn moeder), skeletten en travestieten. De kunstschilder zag zijn leven dan ook als een conflict tussen de gewone man James Ensor enerzijds en de maatschappij anderzijds.
De dood en de maskers
© Liège, Musée des Beaux Arts, La Boverie
Ode aan James Ensor
Op 19 november 1949 stierf James Ensor in Oostende. Vandaag worden zijn werken over de hele wereld tentoongesteld in de meest gerenommeerde kunstmusea. Ook in eigen land werd Ensor al meermaals geëerd. Zo is er in Oostende het James Ensorhuis opgericht, waar mensen een bezoekje kunnen brengen aan de oude woon- en werkplaats van de kunstschilder in de Vlaanderenstraat. Wie zijn kunstwerken zelf wil bewonderen, kan dit vandaag onder andere in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen, het Groeningemuseum in Brugge of in Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België.
Naarmate Ensor zich alsmaar meer afgewezen voelde door de maatschappij, door de vele kritiek die hij kreeg in zijn loopbaan als kunstschilder, begon hij meer en meer gebruik te maken van beladen elementen die de samenleving voor schut zette zoals maskers (waarvoor hij vooral inspiratie haalde uit het winkeltje van zijn moeder), skeletten en travestieten. De kunstschilder zag zijn leven dan ook als een conflict tussen de gewone man James Ensor enerzijds en de maatschappij anderzijds.
Bronnen
De Groot, H. (z.d.). James Ensor. Hans De Groot. Geraadpleegd op 18 november 2021, van https://hansdegroot.jouwweb.nl/voorbeelden/james-ensor
van Capelleveen, R. (z.d.). James Ensor(1860-1949). CultuurArchief.nl. Geraadpleegd op 18 november 2021, van https://www.cultuurarchief.nl/kunstenaars/ensorjames.htm
Vlaamse Kunstcollectie. (z.d.). Biografie. Vlaamse Kunstcollectie: James Ensor. Geraadpleegd op 18 november 2021, van https://jamesensor.vlaamsekunstcollectie.be/nl/biografie
Wikipedia. (2021, 6 augustus). James Ensor. Wikipedia. Geraadpleegd op 18 november 2021, van https://nl.wikipedia.org/wiki/James_Ensor
